Inbreng van Hans Coppen Architect:

In 2005 vertelden vrienden over de Sudbury Valley school in Engeland ( http://www.sudval.org/ ). Een school waar toen al 26 jaar lang kinderen zelf hun lesprogramma samenstelden en de school democratisch bestuurden. Waar leren enkel uit behoefte gebeurd, zonder opgelegde leerplannen of doelen. Toen pas groeide het besef dat mijn schoolcarrière mijn innerlijk kompas (naar jezelf kunnen luisteren) vernietigd had en ik de daarop volgende 20 jaar op zoek was naar dit kompas om sturing aan mijn leven te geven. Het ingrijpende besef dat dit ook anders kan, gaf me de motivatie om ook in Roermond samen een Iederwijs school op te richten en mee te besturen. Graag wil ik in deze kleine tentoonstelling van scholen, waar mijn ontwerpen hun visie heb mogen spiegelen en versterken, laten zien welke keuzes scholen maken op het pad van onderwijs vernieuwing. Soms zijn dit grote stappen, soms zijn dit kleine, maar altijd zijn het stappen in de volle overtuiging dat dit het beste is wat ze kind, leerkracht en maatschappij kunnen bieden. Ik hoop dat deze voorbeelden inspireren en stimuleren om onderwijs te blijven vernieuwen, om van elkaar te leren en om voorbij de grenzen van wat je voor mogelijk houdt, te gaan. En als wij je daarbij kunnen helpen dan doen we dat graag.

Roermond, Maart 2018

Architectenbureau Coppen,  Aarde kunstwerkplaats. Hans Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. 0653698257

In 2009 mochten we de Brede Maatschappelijke voorziening Kemp-Kitskensberg-Heide ontwerpen. Een gemeentelijke voorziening met peuterspeelzaal, jeugdhonk en basisschool. De basisschool  ’t Mozaïek  http://www.bs-mozaiek.nl/  ligt in een achterstandswijk en had van de onderwijsinspectie te horen gekregen dat de resultaten omhoog moesten. De school dacht dat hun doelgroep niet beter kon presteren, maar raakte overtuigd door voorbeelden van andere scholen in achterstandswijken. In het visie traject dat volgde kwam het geloof in deze kinderen en in elkaar centraal te staan, naast een vertrouwde en veilige omgeving en interactie met de buurt. Midden in dit proces kwam de nieuwbouw tot stand. Het gebouw werd die veilige haven waar zowel ouders als kind zich thuis voelen. Het geloof in de kinderen en de buurt werd zo versterkt dat de school al 6 jaar op rij als excellente school tot de top van de Nederlandse scholen behoort. Geloof in kinderen is de basis van succesvol onderwijs!

We worden verblind door gewoontes en dagelijkse ervaringen, denken dat het niet anders kan. Zo creëren we een werkelijkheid waar we ons veilig voelen en tegelijkertijd gevangen door worden. Dit spanningsveld tussen vrij veranderen en kaders die duidelijkheid scheppen, hoort bij onze natuur. Het ligt verankerd in het samenspel tussen denken en doen, willen en zijn, alleen en samen.

Speel er mee en als je belemmeringen tegen komt denk dan Neti Neti; dit ben ik niet!.

De grootste drempel voor vernieuwing lijkt vaak in de centrale regelgeving te liggen. Niet dat er binnen de regels geen vernieuwing mogelijk is, kijk maar naar de Synergieschool (Paneel 9). Het dilemma van centrale regels is het opgelegde karakter. Hierdoor voelt het individu zich niet verantwoordelijk voor die regels. Pas als we onze innerlijke waarheid in overeenstemming kunnen brengen met de maatschappelijke kunnen we hier verantwoordelijkheid in nemen. Onderwijs vernieuwing kan daarom niet zonder onderzoek naar je innerlijke waarheden en regels.

Regels geven de veiligheid, rust en stabiliteit die nodig zijn voor onderwijs. Toch is het goed na te denken hoe onderwijs er zonder die regels uit zou zien. In mijn ogen zou onderwijs dan minder geïnstitutionaliseerd zijn, veel meer verweven in het leven. Dit zien we o.a. terug in de synergieschool waar aan leren inhoud gegeven wordt door onder andere ouders te vragen iets over hun werk te komen vertellen en kinderen, in overleg, hun eigen leerplan opstellen. Ook leiden kinderen volwassenen rond door de school.

Bij democratisch onderwijs is de school een afspiegeling van de maatschappij. Ze wordt net als de maatschappij democratisch bestuurd door de leerlingenraad, die zelfstandig besluit over het inhuren van leerkrachten en leermiddelen of het terechtwijzen van leerlingen. In het onderzoek naar de onderwijsvernieuwing van de Synergieschool hebben we ook de democratische Netzwek-schule bezocht in Berlijn ( http://www.netzwerkspielkultur.de/einrichtungen/schule/netzwerk-schule )

Toen ik daar docenten op de gang zag wachten tot de kinderen iets kwamen vragen groeide het besef dat een goede school zowel een inspirerende leeromgeving voor kinderen als voor de docenten moet zijn. Alleen zo kan een school zich blijven vernieuwen en midden in de maatschappij staan

Eind 2012 vroeg Hetty Belgers ons om mee te denken over een nieuwe onderwijsvorm, waarin de scheiding tussen regulier en speciaal onderwijs niet meer bestaat en alle leerlingen de aandacht krijgen die ze nodig hebben. Vier jaar lang werd met mensen van binnen en buiten de betrokken scholen nagedacht, gestudeerd, uitgeprobeerd en ontworpen aan de Synergieschool
( http://www.synergieschool.nl ). Een leer en leefomgeving waar het kind zijn eigen leerweg uitstippelt begeleid door teams van leerkrachten in open ruimtes. Waar leven en leren samen komen en het leren betekenisvol wordt. Een plek waar normen niet langer de leidraad zijn maar het kind echt centraal komt te staan. Normen worden op de achtergrond bekeken vanuit een portfolio. Een portfolio dat veel meer van het kind laat zien en waardeert dan dat waar een school op getoetst wordt.

Het is een plek waar het begrip leerkracht een hele nieuwe invulling krijgt. Er is meer ruimte voor de individuele kwaliteiten van leerkrachten, die worden gestimuleerd om hun eigen leerweg te gaan. Want hoe kunnen ze kinderen vanuit verlangen laten leren als ze het zelf niet meer kunnen. Leerkrachten mogen zich kwetsbaar opstellen, je hoeft het soms even niet meer te weten, als team vang je dat voor elkaar op. Je leert veel door te zien hoe collega’s, schijnbaar moeiteloos met die in jouw ogen moeilijke leerling omgaan.

Met de rol van de docent verandert ook die van de docentenruimte; bij de Synergie is

deze verdwenen, opgegaan in een grand café. Ook bij de minder ver gaande vernieuwingen plaatsen we de docentenruimte centraal open en multifunctioneel in het gebouw. Dit versterkt het gevoel dat je er bent voor de leerlingen.

Elk kind speciaal! is het credo van de Synergieschool. Binnen het speciale onderwijs in Nederland vinden veel kinderen te weinig uitdaging en voorbeelden waar ze zich aan op kunnen trekken.
Binnen het reguliere onderwijs gaat vaak te veel energie naar zaken waar de kinderen moeite mee hebben. Alhoewel de Synergie vanwege ons bekostigingssysteem twee ingangen en adressen heeft, is er binnen de school geen onderscheid. Aandacht en begeleiding moet daar komen waar het nodig is. Deze aandacht en begeleiding komen overigens niet alleen van professionals. Als kinderen elkaar begeleiden en verder helpen wordt de stof aan beide kanten meer eigen gemaakt. Bovendien geeft dit ruimte aan de leerkrachten voor meer persoonlijke begeleiding.

Op de Synergie komen alle ouders elke 8 weken verplicht samen met het kind op school voor een persoonlijk gesprek met de leerkracht, waarin de afgelopen weken geëvalueerd worden en de lesstof voor de komende weken bepaald wordt. Hierin wordt niet alleen gesproken over leerdoelen maar vooral breed gesproken over de kwaliteiten van het kind aan de hand van het portfolio. Bouwen aan de eigenwaarde van het kind en luisteren naar je innerlijk kompas staan hierin centraal.

Hiermee wordt kinderen geleerd de veranderende maatschappij mee vorm te geven in plaats van zich te voegen naar de snel verouderende maatschappij van nu.

Individuele leerwegen vragen om een begrijpbare planning en organisatie. Diverse scholen werken hiervoor met matrixborden, met op de ene as de tijd en op de andere as de mogelijkheden. Persoonlijke magnetische picto’s geven aan wie wat wanneer gaat doen. Als er meer klassikaal gepland wordt, zoals op de taalschool van AZC de Brink, zie je de tijd uitgezet tegen de dagen van de week, waarop activiteiten middels picto’s ingeroosterd worden. Voor de Synergieschool was een individueel en interactief plannings- en communicatiesysteem gewenst. In dit systeem kunnen ouders, leerkrachten en kind plannen en evalueren. Bovendien kan het systeem de resultaten van diverse activiteiten ordenen en vastleggen. Hiervoor is het programma Tic-tac van O4NT drastisch door ontwikkeld naar de individuele leerwegen van de school.

Om ruimte te bieden aan de verschillende leervormen is de inrichting van de units van de synergie geordend naar het model van de meervoudige intelligenties. De gedachte hierachter is dat kinderen op verschillende manieren optimaal leren. Elke unit van 100-125 leerlingen geeft plek aan elk van deze 8 intelligenties. Zo heeft elke unit een rond podium waar kinderen kunnen leren door elkaar verhalen te vertellen. Er is een plek waar kinderen die mathematisch geboeid worden, individueel aan tafeltjes met akoestische schotten kunnen werken. Er is een plek waar kinderen die in beelden denken, kunnen leren door creatief met materiaal bezig te zijn. Er is een plek waar je aan de hand van muziek kan leren. Er is een op te delen gymzaal waar kinderen bewegend kunnen leren. Er zijn binnentuinen, dakterrassen en een aansluitend park waar kinderen in de natuur kunnen leren. Er is een stamtafel waar sociaal gerichte kinderen kunnen leren door interactie. Er is een plek waar kinderen op kasten kunnen zitten om de wereld om hen te beschouwen of zich tussen deze kasten terugtrekken om te -overpeinzen. Naast deze, aan de intelligenties gerelateerde plekken heeft elke unit een huiskamer plek, een zolder, een erker en een hangmat waar kinderen zich even terug kunnen trekken. Stilzitten aan een tafeltje is alleen nog voor de liefhebber.

Regelmatig merk ik dat de ordening van het gebouw van grote invloed is op de visie van de school. De structuur van het gebouw stimuleert hoe we georganiseerd zijn. In een klassieke school zit je al snel geordend in leeftijdsgroepen met een docent per klas voor het bord. Kinderen zitten aan hun vaste tafeltjes en doen wat de leerkracht vraagt. Als je wilt veranderen, kan je soms alle hulp gebruiken om los te komen uit dergelijke bestaande gewoontes. Een gebouw dat een ander gedrag stimuleert, helpt daarbij. Op de volgende panelen geven we telkens 1 voorbeeld van een schoolgebouw dat veranderingen stimuleert. De 3 scholen doen daarbij elk op hun eigen wijze aan vernieuwing van het onderwijs.
7 Basisschool Neel zette een kleine bevrijdende stap naar openheid.
8 ’t Mozaïek sprong van achterstand naar voorsprong.
9 De Synergie sloeg haar vleugels uit en ging op zoek naar nieuwe wegen om op alle fronten  het  onderwijs vernieuwen. Elk van deze keuzes is even waardevol en vloeit voort uit de oprechte keuzes voor de visie van de school.

Dat je ook binnen een traditionele gebouw-structuur het onderwijs heel anders kan organiseren, bewijst Taalschool de Brink bij het AZC in Baexem. De school start de dag in leeftijdsgroepen en gaat enkele malen per dag over naar niveau-groepen, waarbij kinderen van alle leeftijden door elkaar in de klassen zitten. Bovendien wisselt de schoolgrootte voortdurend vanwege de gemiddelde verblijfsduur van de kinderen van slechts 4 maanden in het Asiel Zoekers Centrum waar de school bij hoort. Hier hebben we met eenvoudig in hoogte verstelbare stoelen , ladekastjes met kleurcodering, twee dubbele deuren en een boekmeubel, het traditionele gebouw flexibel voor de visie geoptimaliseerd, zodat de ingezette verandering beter door het gebouw wordt ondersteund.

De uitbreiding van Bs-Neel ( http://www.basisschoolneel.nl/ ) ontstond door een fusie van 2 scholen. Er was behoefte aan 4 kleuterlokalen. De school was een oude rijksmonumentale kloosterschool met dito fietsenstalling. Dit klassieke karakter weerspiegelde zich ook in de visie van de school. Gedegen goed onderwijs grotendeels binnen de muren van de klas. Het gebouw bestond uit niet veel meer dan gangen en klaslokalen. De gangen kenden door de ongelukkige vluchtwegen veel  brandscheidingen. De school miste hierdoor het gevoel van saamhorigheid en openheid. De nieuwe klaslokalen zijn over de de voormalige monumentale fietsenstalling heen in het aanliggende parkje geplaatst. Boven en onder fietsenstalling zijn aansluitend op de lokalen verwerkingsruimtes geplaatst. De tussenliggende ruimte is open vormgegeven met veel glas en een grote buitentrap, die als buitentheater een hart aan het gebouw geeft. Door deze trap zijn de vluchtwegen korter en konden de brandscheidingen uit de gangen verdwijnen waardoor het bestaande gebouw opener werd. Boven de toiletten is een tussenverdieping met verwerkingsruimte geplaatst die de verdiepingen in het oude gebouw meer in open  verbinding brengt. De nieuwe lokalen hebben twee aan twee voorzieningen en een verwerkingsruimte. Dit gezamenlijke bevorderd op vanzelfsprekende wijze de samenwerking. De multifunctionele docentenruimte kwam centraal in het gebouw te liggen en vormt samen met de bibliotheek het nieuwe hart van het gebouw.

De nieuwbouw heeft de klassieke waarden van de school benadrukt en deze midden in deze tijd geplaatst. Openheid is een van de belangrijke uitgangspunten in de visie van de school geworden. Hierdoor zal meer met elkaar overlegd en van elkaar geleerd worden; een belangrijke stap in onderwijsvernieuwing.

Op paneel 1 hebben we over de kwaliteitsslag, die ‘t Mozaïek met de bouw gemaakt heeft, vertelt. De plattegrond van ’t Mozaïek toont duidelijk de organisatie van het gebouw. De kinderen komen decentraal over de hoeken het gebouw binnen. Hier vinden we per 2 lokalen een entree met garderobe, toilettenen een bergruimte, alles in een eigen kleur die van buiten en binnen de school herkenbaar is. Deze eigenheid per 2 lokalen is als een kleine school van twee klassen binnen het grote geheel. Dit verstekt het gevoel van veiligheid en geborgenheid, dat de school wil bieden. Telkens liggen 2x2 lokalen rond een verwerkingsruimte.

De vormgeving maakt deze 4 klassen tot een unit waarin wordt samengewerkt en overlegt. 2 van deze units met verwerkingsruimtes liggen per verdieping rond de centrale voorzieningen. Deze hebben hun eigen verbindende kleur op een panelenwand die het leven op school in het hart van het gebouw zichtbaar maakt en de units verbindt. De verdieping is telt nu nog 1 maal een unit van 4 lokalen maar kan uitgebreid worden tot 2 units. Deze verdubbelingreeks ordent 12 tot 16 klassen tot een logisch geheel. De decentrale entrees minimaliseren de loopbewegingen in het gebouw en maken dat elke m2 optimaal benut kan worden.

De hoofdentree ligt symmetrisch in het open hart van het gebouw. Hier vinden we een centrale ruimte met ontvangst, docenten ontmoetingsplek en bibliotheek. Deze bibliotheek was niet voorzien in het programma maar speelt een cruciale rol in het contact met en de educatie van de wijk. De samenwerking en het contact met de multiculturele wijk is een belangrijk onderdeel van deze excellente school.

Over de Synergieschool is al veel gezegd in deze tentoonstelling. Ruimtelijk bestaat de school uit 4 units van 100-125 leerlingen. Ze worden begeleid door teams van docenten die vol enthousiasme deze uitdaging aangegaan zijn. De grote open ruimtes maken klassiek onderwijs onmogelijk. Hier moet in kleine groepen gewerkt worden, ook om overlast te voorkomen. Daarnaast vindt studie buiten de units plaats in de natuur, de gymzaal, het grand café of de bibliotheek. In de toekomst zijn flexibele lestijden voorzien, waardoor instructies en stamgroepen van 12 tot 18 kinderen mogelijk zijn zonder te veel gelijktijdigheid. Basis gedachte is dat kinderen van elkaar leren, waardoor leerkrachten meer ruimte krijgen voor overleg en begeleiding op maat.

Op alle gebieden wil de school vernieuwend zijn, de individuele leertrajecten, het coachen, de planning, het samen verantwoordelijkheid dragen, het leren van en met elkaar, het betekenisvol leren en de flexibele tijden. In augustus 2016 is het team van start gegaan. Uitgevlogen zonder vliegbrevet maar vol overtuiging. Ze hebben opgepakt wat ze konden en hebben gaandeweg samen leren vliegen. Ze zorgen ervoor dat de kinderen nooit de dupe mogen worden van de vernieuwing. Soms wordt daarvoor even terug gegrepen op oude systemen en dan schuurt het gebouw en stimuleert hen verder te zoeken. Dit is topsport!

Veel doelen zijn gehaald, grote stappen zijn gezet. Het individuele onderwijs functioneert en werpt zijn vruchten af, het leren en les geven is vele malenbetekenisvoller. Het planning- en evaluatiesysteem moest gaandeweg nog naar behoefte doorontwikkeld worden, maar functioneert nu naar tevredenheid. Het werken in teams en het leren van elkaar werkt bevrijdend. Natuurlijk schuurt het soms nog wat en zijn er uitdagingen die verder uitgewerkt mogen worden, zoals het werken met meervoudige intelligenties, flexibele lestijden, het intrinsiek leren en het elkaar helpen leren. Nu komt meer dan de helft van de leerlingen nog uit het oude systeem. Straks groeien kinderen hier mee op en gaat het steeds vanzelfsprekender.